Vermijd seksueel gedrag dat over de grens van een ander gaat. Ben je niet zeker, doe dan een check.

Zowel bij jezelf als bij de andere persoon.

De 6 kenmerken van grensoverschrijdend gedrag

Het gaat niet alleen over geslachtsgemeenschap maar ook over kussen, aanraken tot zelfs het geven van seksuele opmerkingen. Wanneer gaat een bepaald gedrag over de grens?

Als één van onderstaande voorwaarden niet vervuld is, spreken we over seksueel grensoverschrijdend of ongepast seksueel gedrag.

1 Wederzijdse toestemming

Seksueel gedrag is alleen oké als alle betrokkenen er zich prettig bij voelen. Wederzijdse toestemming betekent dat iedereen akkoord gaat en blijft met wat er gebeurt.

Voorbeelden waarbij toestemming ontbreekt:

  • Een naaktfoto doorsturen zonder toestemming te hebben van de persoon die op de foto staat.
  • Nadat je gekust hebt met je lief, veronderstellen dat het oké is om ook seks te hebben en zonder toestemming verder gaan. Zelfs in een relatie heb je toestemming nodig.
  • Wanneer je slaapt of niet meer in staat bent om heldere keuzes te maken omdat je bijvoorbeeld teveel gedronken hebt. 

Toestemming = Ik krijg en geef een ja voor ik een stap verder ga op seksueel vlak. De toestemming kan op elk moment, voor of tijdens de handelingen, ingetrokken worden.

2 Vrijwilligheid

Er mag geen dwang, misleiding of chantage zijn. Je doet iets omdat je het wil. Niet enkel om de ander blij te maken. Of omdat je bang bent voor de gevolgen.

Voorbeelden waarbij vrijwilligheid in het gedrang komt:

  • Dreigen dat je over iemand zal roddelen indien je zijn of haar lichaam niet mag aanraken.
  • Je partner chanteren om seks met je te hebben door te zeggen 'als je nu geen seks met me wilt, zie je me niet graag'.

Vrijwilligheid = Ik zet iemand (fysiek of verbaal) niet onder druk. Ik oefen geen geweld uit als ik iemand seksueel benader. Ik kan in alle vrijheid nee zeggen.

3 Gelijkwaardigheid

Het is belangrijk dat je een gelijke positie hebt. Als de ene meer macht heeft of sterker staat, kan de ander moeilijker nee zeggen. Seksueel contact met een véél jonger of zwakker iemand is bijvoorbeeld niet oké.

Voorbeelden waar gelijkwaardigheid ontbreekt:

  • Als chiroleidster één van je leden proberen te versieren. Wees je ervan bewust dat je een machtspositie hebt.
  • Als dansleraar een leerling vleiende berichtjes en uitnodigingen voor afspraakjes sturen. Leraar en leerling hebben geen gelijkwaardige positie.
  • Als leidinggevende iemand seksueel getinte complimenten geven. Voor de ander kan het moeilijk zijn om zijn of haar grens aan te geven omdat jij een machtspositie hebt. 

Gelijkwaardigheid = Ik weet dat ik mijn macht (fysiek, maatschappelijke positie of leeftijd) niet mag misbruiken. Ik heb het gevoel dat ik mijn grenzen kan aangeven als ik dat wil.

4 Ontwikkelings- of functioneringsniveau

Seksueel gedrag moet aangepast zijn aan de ontwikkelingsfase waarin je je bevindt. Dat geldt in het bijzonder voor jongeren.

Voorbeeld:

  • Wanneer twee kinderen van 12 jaar geslachtsgemeenschap hebben, zullen we ons vragen stellen, omdat het niet passend is voor hun ontwikkeling. Ook al doen zij dit met toestemming en zonder druk of dwang.
  • Wanneer mensen veel alcohol hebben gedronken, kan je je afvragen of ze nog wel in staat zijn om in te stemmen. 

Ontwikkeling = Ik voel me helemaal klaar voor de stappen die ik zet en ze passen bij mijn ontwikkeling.

Bij volwassenen gaan we ervan uit dat ze de algemeen geldende sociale regels kennen én in staat zijn om die te respecteren. Dit zijn omgangsvormen binnen een samenleving die iedereen kent en toepast. Als dat zo is, is het functioneringsniveau oké . Respecteert de persoon de sociale regels niet, dan is het functioneringsniveau niet oké.

Er kunnen ook onderliggende redenen zijn die vragen oproepen bij het functioneringsniveau van een persoon. Zoals: depressie, een manische episode, burn-out, middelengebruik zoals alcohol en drugs, trauma of beperking.

Functioneringsniveau = Ik ben op dit moment in staat om in te schatten of dit gedrag oké is voor mezelf of voor anderen  

5 Context

Gezond seksueel gedrag is aangepast aan de omgeving. Je vermijdt aanstootgevend gedrag.

Voorbeelden waarbij er een probleem is met de context:

  • Seks hebben in het pashokje van een winkel waar anderen je kunnen horen.
  • Naar porno op je gsm kijken wanneer je op de trein zit.

Context = Ik hou rekening met mijn omgeving en doe geen dingen die anderen storen of choqueren.

6 Impact

Soms veroorzaakt seksueel gedrag fysieke, emotionele of psychische schade. Je stelt geen gedrag dat je zou kunnen schaden op één van deze vlakken.

Voorbeeld:

  • Als leidinggevende grensoverschrijdende opmerkingen maken kan gevolgen hebben voor de medewerker en de leidinggevende: de medewerker voelt zich misschien niet meer veilig en komt niet graag meer werken. Voor de leidinggevende kan dit een negatieve impact hebben op de loopbaan.

Impact = Ik denk na over de gevolgen van mijn seksueel gedrag voor mezelf en de anderen en ga enkel verder als die gevolgen oké aanvoelen en niet schadelijk zijn.

Bekijk je deze pagina als professional? Ga aan de slag met dit thema met behulp van het Sensoa Vlaggensysteem.

Wanneer is er sprake van seksueel misbruik of seksueel geweld?

Indien aan één van de drie eerste criteria (toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid) niet wordt beantwoord, gaat het over seksueel misbruik of seksueel geweld.

Doe de check en vermijd grensoverschrijdend gedrag

Niet iedereen heeft hetzelfde idee over grensoverschrijdend gedrag. Wat voor de ene persoon oké is, is het soms niet voor de ander. En omgekeerd. Er is met andere woorden een soort van grijze zone als het gaat over grenzen en seks.

Om deze zone helder te krijgen en te bepalen waar ieders grens ligt, is het belangrijk om zowel bij jezelf als bij de andere persoon een check te doen.

Ben je niet zeker, stop dan even voor je volgende stappen onderneemt.

Check bij jezelf

  • Krijg ik signalen dat de andere persoon toestemt met de interactie? Bijvoorbeeld: als je iemand een compliment geeft, reageert die persoon daar positief op, met woorden of via lichaamstaal?
  • Neemt de ander ook initiatief? Bijvoorbeeld: als je flirterige berichtjes stuurt, krijg je er dan ook terug? Het is niet omdat de andere persoon hier niet op ingaat of blijft antwoorden, dat je voluit groen licht hebt om verder te gaan.
  • Is het vanuit mijn positie oké wat ik doe? Bijvoorbeeld: als baas of coach moet je je bewust zijn van de machtspositie waarin je je bevindt en goed nadenken alvorens je bepaalde stappen zet.
  • Kan de andere persoon het wel aangeven als deze iets niet fijn vindt? Bijvoorbeeld: als je een machtspositie hebt zal het moeilijker worden voor de ander om te weigeren.
  • Zijn er naast een machtsverschil nog redenen waarom de ander moeilijk nee kan zeggen? Bijvoorbeeld: is de andere persoon zwaar onder invloed van alcohol of drugs waardoor de persoon grenzen niet goed aanvoelt of kan aangeven?
  • Is er geen dwang uitgeoefend? Bijvoorbeeld: als je iemand probeert te kussen, is dit dan de bekroning van een romantische of flirterige avond, of voelt de ander zich verplicht?
  • Is het duidelijk dat het ook oké is als er niets gebeurt? En dat er ook geen consequenties aan zijn verbonden? Bijvoorbeeld: heb je laten merken dat je iemand een seut vindt als hij of zij op seksueel vlak niet wil verder gaan met jou of blijft het gelijk?

Het is niet altijd eenvoudig om te bepalen of iemand vrijwillig handelde. Als mensen onder druk, dwang of stress staan kan het lichaam immers op heel uitlopende manieren reageren. In zulke situaties is het niet gemakkelijk om seksueel gedrag af te wijzen of een halt toe te roepen. 

Daarom is het ook belangrijk om in geval van twijfel bij de ander te checken of het oké is wat je doet.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag: check het bij de ander

In de grijze zone is het niet altijd duidelijk. Gelukkig kan je bij twijfel ook gewoon even afstemmen of checken bij de ander of het voor hem of haar nog oké is. Je kan het letterlijk vragen: 

  • 'Heb jij hier ook zo veel zin in?'
  • 'çava voor jou?'
  • 'Oké voor jou als we...'
  • 'Wat wil jij nu?'

Je kan ook wachten op andere signalen. Zo kan je de ander het initiatief laten nemen bv. en het ondertussen even rustiger aandoen. Wees ook gevoelig voor lichaamstaal.

Wil je zelf testen hoe goed jij scoort in het omgaan met de wensen en grenzen van anderen? Vul dan deze zelftest in. 
Waar liggen jouw grenzen? Ontdek het samen met anderen door de Flirtertwister te spelen

Push jij soms anderen om seksueel verder te gaan dan ze mogelijks zelf willen? Kan je dan moeilijk een nee aanvaarden? Werk dan aan jezelf of laat je begeleiden.

Getuige van ongewenste intimiteiten, seksuele intimidatie of aanranding?

Het kan een groot verschil maken voor de betrokken persoon als omstanders reageren. Wees dus alert en kijk of er iets is dat je kan doen. Je eigen veiligheid staat voorop: grijp enkel in op een manier die goed voelt en bij de situatie past. 

Misschien weet je soms niet goed hoe je moet reageren, maar lukt het de volgende keer dat je iets ziet gebeuren wel. Geef het daarom niet op. Als je eerste poging niet werkt, probeer dan gerust op een andere manier in te grijpen. Ontdek hoe jij kan helpen door in te grijpen in een situatie van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Veelgestelde vragen

Waar vind je hulp bij seksueel grensoverschrijdend gedrag?

De vorm van hulp die je kan raadplegen, verschilt voor de verschillende vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Kijk hier voor hulp bij aanranding, hulp bij ongewenste intimiteiten, bij seksueel misbruik en bij verkrachting.

Grensoverschrijdend gedrag: hoe vaak komt het voor?

Seksueel grensoverschrijdend gedrag doet zich jammer genoeg nog veel voor. De #metoo-beweging heeft hier de laatste jaren meer zichtbaarheid aan gegeven.

Volgens Belgisch onderzoek maakte 64% van de personen tussen 16 en 69 jaar ooit seksueel grensoverschrijdend gedrag mee in hun leven (4/5 meisjes en vrouwen, 1/2 van de jongens en mannen).  In de laatste 12 maanden voor hun deelname maakte 44% seksueel grensoverschrijdend gedrag mee. 

Alle feiten en cijfers over seksueel grensoverschrijdend gedrag bij jongeren en volwassenen in België.

Op welk moment kan ik nog nee zeggen of iemand afwijzen?

Je kan altijd stoppen, ook tijdens de handelingen. Wie 'a' zegt, moet ook 'b' zeggen, gaat hier niet op. Bijvoorbeeld:

  • Het is niet omdat je van iemand een drankje hebt aanvaard, dat je daarom moet toelaten dat de ander je aanraakt als je dat niet wil.
  • Het is niet omdat iemand je naar huis heeft gebracht, dat je hem of haar daarom ook moet binnenlaten. 
  • Het is niet omdat je met iemand die je via Tinder hebt leren kennen flirterige berichten hebt gestuurd, dat je daarom ook foto’s van geslachtsdelen wil ontvangen.

‘Nee zeggen’ betekent echter niet dat je helemaal niets meer van die persoon wilt. Of dat je hem of haar niet graag hebt. Soms is het belangrijk om dat uit te leggen:

  • Met iemand die je op café of bij het uitgaan hebt leren kennen, wil je misschien wel kussen op de eerste avond, maar geen seks, en wel nog eens met hem of haar afspreken.
  • Tegen je partner zeg je bv. 'nee' omdat je niet in de mood bent voor geslachtsgemeenschap, maar bv. wel voor strelingen en masturbatie.
  • Je hoort misschien liever geen complimenten van je collega over je uiterlijk, maar je wil wel graag aangenaam samenwerken.

Voel je dus nergens toe verplicht. Het is niet omdat je eenmaal bent begonnen, dat je het maar moet afwerken. Je kan op elk moment aangeven óf je nog wel wil, wat je wil en wat niet. De ander moet daar rekening mee houden ook al vindt die dat vervelend.

Hoe leer je je grenzen herkennen?

  1. Blik terug op situaties uit het verleden. Wanneer had je het gevoel dat er iemand gedrag stelde dat over je grens ging? Wat was dat gedrag? Wat voelde je als dat gebeurde?
  2. Check in bij jezelf. Hoe voelt het bij jou als je je in een situatie bevindt waar je je niet comfortabel bij voelt? Wat vertelt je lichaam je? Welke gedachten heb je?
  3. Volg je gut-feeling. Grenzen zijn erg persoonlijk. Wat voor jou niet juist aanvoelt is voor iemand anders soms geen probleem. Leer vertrouwen op jezelf. Bijvoorbeeld: sommige mensen vinden het niet fijn om geknuffeld te worden, anderen daarentegen houden ervan. 
  4. Houd van jezelf. Jouw wensen en noden zijn evenveel waard als de persoon waarmee je in contact komt.
  5. Ga stap voor stap. Twijfel je? Ben je niet zeker van de situatie of wil je een grens proberen te verleggen? Doe het op jouw tempo. Je mag gerust verduidelijking of tijd vragen om over iets een mening te vormen.

Hoe kan je je grenzen aangeven?

Communicatie is key. Je ontwikkelt ook een eigen communicatiestijl. Belangrijk om weten is wel dat je steeds met twee bent: iemand die haar of zijn grenzen probeert aan te geven en iemand die ernaar luistert.

De persoon die de boodschap ‘ontvangt’ is net zo belangrijk en dient je grens ook te horen en te respecteren.

Spreken vanuit je gevoel is een goed idee. Je kan hierbij gebruik maken van de ik-boodschap:

  • Ik vind het niet fijn dat … 
  • Ik voel me oncomfortabel bij…
  • Ik twijfel over...

Als je zicht hebt op wat je wel graag wil, kan je dit ook aangeven:

  • Het maakt me kwaad dat je naar me fluit. Je mag me gewoon begroeten met “hallo”.

Waarom is het belangrijk om je grenzen te stellen?

‘Nee zeggen’ is misschien moeilijk om te doen, maar het loont. Het heeft geen zin om je anders voor te doen. Voordelen van nee zeggen zijn:

  1. Als je 'nee' zegt, leert de ander je respecteren. Ook als jouw mening van de zijne of hare afwijkt. 
  2. Je krijgt hiermee het beste resultaat: wat je zelf graag wil én waar je je goed bij voelt. 
  3. De ander leert je beter kennen: het verbetert de kwaliteit van jullie interactie of relatie.
  4. Je vermijdt om over je eigen grens te gaan, en hebt achteraf ook geen spijt of een slecht gevoel.

Houd er wel rekening mee dat het moeilijker wordt om 'nee' te zeggen naarmate er al meer tijd is verstreken. Hoe langer je wacht, hoe moeilijker het voor jezelf wordt om nog te weigeren. De ander heeft soms immers al andere verwachtingen. Daar moet je dan tegenin durven te gaan.

Hoe kan ik meer weerbaar zijn?

Opkomen voor jezelf is een vaardigheid die je jezelf bijbrengt door het regelmatig te doen.

Bedenk op voorhand wat je wel en niet wil. Vraag jezelf vooral af: hoe ver wil ik gaan? Je denkt dat je bepaalde dingen moet doen omdat het nu eenmaal zo hoort, of omdat iemand aandringt? Dat is niet zo. Je bepaalt je eigen grenzen en die moeten gerespecteerd worden.

Zeg nee wanneer je aanvoelt dat het niet oké is. Voelt het niet goed aan? Bevalt de situatie je niet? Geef aan als het pijn doet of onplezierig is. Als iets vervelend of irritant is. Wat je niet leuk vindt, hoef je niet te verdragen. Wacht niet tot de ander er zelf iets over zegt. Soms heeft die niets door. 

Er zijn verschillende manieren om nee te zeggen. Zeg het met een glimlach of een kleine aanraking. Soms hoef je niet eens woorden te gebruiken: een hand wegnemen, je wegdraaien of de ruimte verlaten zeggen evengoed dat je het niet wil. 

Ga weg uit gevaarlijke situaties. Als je instinct je waarschuwt, negeer dat signaal dan niet zomaar. Ga na bij jezelf: wil ik dit wel? Weet iemand waar ik ben? Wil ik hier nog wel zijn? Kan ik iemand bereiken?

Denk er achteraf over na. Blijkt het achteraf toch niet zo'n leuke ervaring te zijn geweest? Bedenk wat de mogelijke oorzaken waren en trek conclusies. Ga het gesprek aan met de ander hierover. Het kan ook beter zijn dat je mekaar niet meer ziet.

Oefen regelmatig. Het kan onwennig aanvoelen om nee te zeggen. Hoe meer je voor jezelf opkomt, hoe beter het lukt. Breng het daarom regelmatig in de praktijk. Hoe vaker je het doet, hoe meer je het je eigen maakt en je je ook zelfzekerder zal voelen.
 

Is grensoverschrijdend gedrag strafbaar?

Veel vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag staan in de strafwet. Je vindt alle strafbare seksuele feiten en handelingen hier.

Maken mannen ook seksueel grensoverschrijdend gedrag mee? 

Vrouwen zijn vaker slachtoffer dan mannen, maar ook jongens en mannen maken seksueel grensoverschrijdend gedrag mee.

Veel mensen denken dat mannen geen slachtoffer kunnen worden omdat ze sterk genoeg zouden zijn om zich te verdedigen of omdat mannen eigenlijk altijd zin zouden hebben in seks. Dat klopt natuurlijk niet.

Ook mannen kunnen 'bevriezen' wanneer ze in een situatie van stress terecht komen, waardoor ze zichzelf niet verdedigen. Het is ook een mythe dat mannen altijd en overal seks zouden willen met iedereen. Ook bij mannen kan seksueel gedrag dus ongewenst zijn.  

Omwille van die foute ideeën is het voor mannen soms nog moeilijker om met anderen te praten over wat ze hebben meegemaakt, waardoor het extra zwaar kan wegen.  

Hier vind je tips hoe je kan reageren wanneer iemand jou vertelt over seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Komt seksueel grensoverschrijdend gedrag ook in relaties voor?

Ja, meer nog: bij volwassenen is in de helft van de gevallen van seksueel grensoverschrijdend gedrag een partner of ex-partner de pleger. Ook in langdurige relaties doet het zich voor.

Het is belangrijk om binnen een relatie elkaars grenzen te respecteren en hier met elkaar over te praten.

Wie is het meest kwetsbaar voor seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Het komt in alle lagen van de bevolking voor. Er zijn wel een aantal specifieke groepen die er meer mee te maken krijgen:

  • kinderen en jongeren
  • jongvolwassenen
  • ouderen
  • meisjes en vrouwen
  • LGBTQIA+-personen
  • mensen die als kind al slachtoffer werden
  • mensen met een beperking
  • vluchtelingen en asielzoekers

Gedetailleerde feiten en cijfers over seksueel grensoverschrijdend gedrag bij deze groepen.

Hoe kan ik als professional omgaan met seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Het Sensoa Vlaggensysteem kan je hierbij helpen. Het is een methodiek die door Sensoa werd ontwikkeld voor begeleiders van kinderen, jongeren en volwassen cliënten om seksueel gedrag bespreekbaar te maken, correct in te schatten en gepast te reageren.